ابطال یا بطلان معامله

اگر قصد داریم معامله ای را باطل کنیم برای طرح دعوی کدام خواسته صحیح است ابطال یا بطلان معامله ؟ تعیین خواسته صحیح در دادخواست یکی از شروط به جریان افتادن دعوی در دادگاه است به همین دلیل یکی از موارد چالش برانگیز در محاکم قضایی طرح این ایرادت در دفاعیات طرفین پرونده است.” ایراد” به معنای خرده گرفتن، بهانه گرفتن و اعتراض کردن است.دکتر شمس، طرح ایراد را به منزله رد موقتی یا دائمی مبارزه نسبت به اصل و ماهیت حق مورد ادعای رقیب می داند.

اختلاف بر سر اینکه کدام خواسته صحیح است ابطال یا بطلان معامله ، در واقع ایراد شکلی محسوب می گردد و طرح  این ایراد به منظور رد موقتی دادخواست است.

تمامی مطالب این مقاله توسط وکیل پایه یک دادگستری ، خانم فاطمه انصاری تهیه و تنظیم شده است.

شرایط شکلی دادخواست

طبق ماده 51 قانون آئین دادرسی مدنی وقتی دعوی صحیحاً مطرح می گردد که تمامی شرایط این ماده که درهفت بند مورد اشاره قرار گرفته است، رعایت گردد.به این موارد شرایط شکلی داخواست می گویند.بنابراین دادگاه زمانی می تواند وارد ماهیت دعوی گردد که شرایط شکلی دعوی رعایت شده باشد.در گذشته محاکم قضایی کمتر به ایردات شکلی توجه داشتند و تمرکز بر حل و فصل اختلافات طرفین بود اما امروزه توجه به ایرادات شکلی بر رسیدگی ماهیتی دعوی پیشی گرفته است.به همین دلیل تنظیم دادخواست  و دفاع در پرونده های حقوقی و کیفری بدون مشاوره با وکیل پایه یک دادگستری جز تحمیل هزینه های دادرسی و از دست رفتن زمان مناسب طرح دعوی حاصلی ندارد.

ماده 51 قانون آئین دادرسی مدنی در بیان شرایط شکلی دادخواست عنوان می دارد:

دادخواست باید به زبان فارسی در روی برگ‌های چاپی مخصوص نوشته شده و حاوی نکات زیر باشد:

1- نام، نام خانوادگی، نام پدر، سن، اقامتگاه و حتی‌الامکان شغل خواهان.

تبصره- در صورتی که دادخواست توسط وکیل تقدیم شود مشخصات وکیل نیز باید درج گردد.

2- نام، نام خانوادگی، اقامتگاه و شغل خوانده.

3- تعیین خواسته و بهای آن مگر آنکه تعیین بها ممکن نبوده و یا خواسته، مالی نباشد.

4- تعهدات و جهاتی که به موجب آن خواهان خود را مستحق مطالبه می‌داند به طوری که مقصود واضح و روشن باشد.

5- آنچه که خواهان از دادگاه درخواست دارد.

6- ذکر ادله و وسایلی که خواهان برای اثبات ادعای خود دارد، از اسناد و نوشتجات و اطلاع مطلعین و غیره، ادله مثبته به ترتیب و واضح نوشته می‌شود و اگر دلیل، گواهی گواه باشد، خواهان باید اسامی و مشخصات و محل اقامت آنان را به طور صحیح معین کند.

7- امضای دادخواست دهنده و در صورت عجز از امضاء، اثر انگشت او.

تبصره 1- اقامتگاه باید با تمام خصوصیات از قبیل شهر و روستا و دهستان و خیابان به نحوی نوشته شود که ابلاغ به سهولت ممکن باشد.

تبصره 2- چنانچه خواهان یا خوانده شخص حقوقی باشد، در دادخواست نام و اقامتگاه شخص حقوقی نوشته خواهد شد.

ابطال یا بطلان معامله

در بند 3 ماده 51 قانون آئین دادرسی مدنی به تعیین خواسته اشاره شده است.خواسته همان موضوع مورد اختلاف است که باید صحیحاً در دادخواست عنوان گردد زیرا دادگاه در حیطه خواسته خواهان مجاز به رسیدگی می باشد.در این مقاله بررسی ابطال یا بطلان معامله از دو نقطه نظر مورد بررسی قرار گرفته است.

1. معنا و مفهوم ابطال و بطلان : تصور نمائید فروشنده قبل از فوت در زمانی که محجور بوده است اقدام به فروش ملک خود نموده است و در حال حاضر ورثه مدعی هستند که معامله انجام شده باطل بوده است.حالا سوال این است که در دادخواست تقدیمی کدام خواسته صحیح است ابطال یا بطلان معامله ؟
   باید توجه داشت که بطلان معامله با ابطال آن دو عنوان مستقل از یکدیگر بوده و آثاری متفاوت را ایجاد خواهد کرد، چرا که ” ابطال”، به فسخ کردن معامله به موجب حق فسخ قرارداد يا خيارات قانونی یا حکم دادگاه گفته می شود، حال آنکه مقصود از بطلان از نظر مفهوم حقوقی، در مواردی است که معامله از ابتدای امر باطل یا نامشروع است مانند اینکه طبق ماده 190 قانون مدنی شرایط اساسی برای صحت معاملات رعایت نشده باشد.در “ابطال” عقد و قرارداد ایجاد شده ، صحيح بوده لكن، طرفين بنا به دلایلی قصد بر هم زدن آن را دارند، ولی در “بطلان”، معامله ایجاد شده از ابتدا نادرست و فاقد هر گونه اثر حقوقی بوده است  و همچنین اثر ابطال قرارداد، ناظر به آینده است، یعنی از لحظه ابطال، معامله فاقد اثر حقوقی خواهد شد و لیکن هر آنچه پیش از ابطال ایجاد شده، صحیح و پابرجاست؛ اما اثر بطلان قرارداد علاوه بر آینده، ناظر به گذشته است، بدین معنی که گویی از ابتدا هیچ عقدی وجود نداشته و به محض احراز و بطلان، عقد و تمامی آثاری که به موجب آن ایجاد شده است یا حقوقی که برای فرد ایجاد کرده اند، منتفی خواهد شد.
2. کاربرد ابطال و بطلان : برخی دیگر کاربرد این دو خواسته را نیز متفاوت از یکدیگر می دانند.با این توضیح که بطلان ناظر به اصل و ماهیت معامله است که می تواند بیع، صلح و یا هر عمل حقوقی دیگر باشد.ولی ابطال ناظر به سند و شکل تنظیم سند است یعنی اگر متعاقب عقد بیع سندی صادر شود اگر عقد بیع باطل باشد می توان سندی که بر پایه آن، مندرجات عقد بیع در آن قید شده را ابطال کرد.

برای دریافت اطلاعات بیشتر و مشاوره با وکیل پایه یک دادگستری با ما تماس بگیرید.

نتیجه گیری

طبق مثالی که در صدر این مطلب اشاره شد در جایی که ورثه مدعی محجور و غیر رشید بودن وراث خویش هستند در واقع مدعی فقدان شرط اهلیت برای انعقاد قرارداد می باشند، که در این صورت می بایست یکی از خواسته های دادخواست خود را تحت عنوان”بطلان قرارداد” مطرح نمایند چرا که که طبق ماده 190 و 212 قانون مدنی یکی از شروط اساسی برای صحت معامله، اهلیت طرفین است و متعاملین باید برای معامله اهلیت داشته باشند و معامله با اشخاص غیر رشید به واسطه عدم اهليت، باطل است.از طرفی اگر سندی نیز در این رابطه تنظیم شده باشد خواسته” ابطال سند” هم به آن اضافه خواهد شد.

ابطال یا بطلان معامله

نویسنده: فاطمه انصاری – وکیل پایه یک دادگستری