توبه و اثر آن در سقوط مجازات

توبه و اثر آن در سقوط مجازات و رفع محکومیت کیفری منوط به احراز آن است.توبه از سوی متهم یکی از راههایی است که می تواند منجر به تخفیف مجازات و یا سقوط مجازات گردد، اما تشخیص ندامت و احراز توبه با قاضی رسیدگی کننده است.بنابراین طبق ماده ۱۱۵ قانون مجازات اسلامی، هرگاه متهم قبل از قطعیت حکم توبه کند و ندامت و اصلاح وی برای قاضی محرز باشد، در جرایم تعزیری درجه ۶ و ۷ و ۸ مجازات ساقط می‌شود و در سایر جرایم موجب تعزیر دادگاه می‌تواند با توجه به مقررات، تخفیف در مجازات را اعمال کند.
بنا به تصریح مقنن در ماده ۱۱۸ قانون مجازات اسلامی، متهم می‌تواند تا قبل از قطعیت حکم، ادله مربوط به توبه خود را حسب مورد به مقام تعقیب یا رسیدگی ارائه نماید.همچنین، اگر پس از قطعیت حکم، محکوم توبه نماید و توبه و اصلاح و ندامت وی برای قاضی اجرای احکام ثابت شود در راستای اعمال بند ۱۱ اصل ۱۱۰ قانون اساسی و با وحدت ملاک از قسمت اخیر ماده ۱۱۴ قانون مجازات اسلامی، عفو و تخفیف مجازات محکومین در حدود موازین اسلامی پس از پیشنهاد رئیس قوه قضائیه به مقام معظم رهبری، در کمیسیون عفو مورد بررسی قرار خواهد گرفت.فاطمه انصاری وکیل پایه یک دادگستری توضیحات تکمیلی را در این باره ارائه می دهد.

آیا پذیرش توبه منوط به گذشت شاکی خصوصی است؟

در جرایمی که طبق قانون، متهم می تواند از توبه برای تخفیف یا سقوط مجازات استفاده نماید،ممکن این سوال وجود داشته باشد که آیا در جرایمی که شاکی خصوصی وجود دارد آیا پذیرش توبه منوط به رضایت شاکی است؟ در جواب باید گفت با توجه به مواد ۱۱۴ و ۱۱۵ قانون مجازات اسلامی، پذیرش توبه متهم مشروط به فقدان شاکی خصوصی یا گذشت وی نشده است.اما پذیرش توبه متهم و سقوط مجازات وی نیز به معنای عدم پرداخت ضرر و زیان شاکی خصوصی نمی باشد.بنابراین به نظر می رسد در جایی که به شاکی خسارت مادی وارد شده است جبران خسارت وی، یکی از مقدمات توبه واقعی متهم است.

یک نمونه توبه نامه

بسمه تعالی
إِلّا مَن تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ صَالِحاً فَاُولَئِکَ یَدخُلُونَ الجَنَّهَ وَلَا یَظلَمُونَ شَیئاً(مریم،60)
قضات محترم دادگاه تجدید نظر …….
احتراماً اینجانب ……. محکوم پرونده کلاسه بایگانی….. شعبه….. دادگاه عمومی جزایی …. به استحضار می رساند: با توجه به آگاهی واقعی از درجه حرمت شرعی جرم ارتکابی و تنزل منزلت اجتماعی و انسانی و همچنین با توجه به وضعیت کنونی اینجانب مبنی بر احساس ندامت و سرزنش اجتماعی، در راستای اصلاح خویش، از کرده خود نادم و پشیمانم و به صورت قلبی، زبانی و عملی مبنی بر عدم تکرار، به درگاه خدای غفور توبه نموده ام و علاوه بر این، جهت اظهار و اجرای آن نزد مقام محترم قضایی اعلام آمادگی دارم. لذا با تقدیم این توبه نامه؛ تقاضای پذیرش توبه و سقوط مجازات وفق مواد 115،118، 19 قانون مجازات اسلامی مصوب 11/2/92 از آن مقام محترم قضایی مورد تقاضاست.

رأی وحدت‌ رویه دیوان ‌عالی ‌کشور مبنی بر پذیرش توبه در جرایم تعزیری

رأی وحدت‌ رویه شماره ۸۱۳ ـ ۱۴۰۰/۵/۱۹ هیأت‌ عمومی دیوان ‌عالی ‌کشور

با عنایت به مواد ۱۱۵ و ۱۱۸ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲، هرگاه متهم قبل از قطعیت حکم، توبه کند و ندامت و اصلاح وی برای قاضی محرز شود، در جرایم تعزیری درجه شش، هفت و هشت، مجازات ساقط می‌شود و در سایر جرایم موجب تعزیر، دادگاه می‌تواند مقررات راجع به تخفیف مجازات را اعمال کند، اما بعد از قطعیت حکم، موضوع از شمول این مقررات خارج است. بدیهی است، بعد از قطعیت حکم، عفو یا تخفیف مجازات محکومان مطابق بند ۱۱ اصل یکصد و دهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران (مشابه آنچه ذیل ماده ۱۱۴ و تبصره ۲ ماده ۲۷۸ قانون یادشده مقرر شده است)، امکان‌پذیر است. بنا به مراتب، رأی شعبه اول دادگاه انقلاب اسلامی گرگان که با این نظر انطباق دارد به اکثریت آراء صحیح و قانونی تشخیص داده می‌شود. این رأی طبق ماده ۴۷۱ قانون آیین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۹۲ با اصلاحات و الحاقات بعدی، در موارد مشابه برای شعب دیوان عالی کشور، دادگاه‌ها و سایر مراجع، اعم از قضایی و غیر آن لازم‌الاتباع است.

هیأت‌ عمومی دیوان‌ عالی‌ کشور

شیوه نامه احراز توبه

همان طور که قبلا گفتیم پذیرش توبه در دادگاه منوط به احراز آن است به همین دلیل رئیس قوه قضائیه در تاریخ 1403/04/10 با تصویب شیوه نامه احراز توبه، پذیرش آن را منوط به احراز برخی شرایط دانسته است در این شیوه نامه آمده است:

در اجرای مواد (۱۱۴) تا (۱۱۹) قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ و بند «ج» ماده (٢٤) آیین نامه اجرایی سازمان زندانها و نظر به اینکه استفاده از تاسیس شرعی و قانونی توبه در مراجع قضایی که نقش بسزایی در اصلاح و تربیت مرتکبان جرم و پیشگیری از ارتکاب مجدد جرم دارد “شیوه نامه احراز توبه” به شرح مواد آتی است.

ماده 1_ توبه حالتی نفسانی است که متضمن توجه و بازگشت انسان به سوی خدا پس از ارتکاب رفتار مجرمانه می باشد به گونه ای که مرتکب به زشتی رفتار خویش آگاه و ندامت و اصلاح در رفتار وی مشاهده و بر ترک آن رفتار در آینده مصمم شود و سعی خود را برای اصلاح و جبران خسارت بکار گیرد.

ماده 2 _ در کلیه جرایمی که توبه مؤثر در مجازات است چنانچه متهم در هر مرحله از رسیدگی قضایی به محکوم ادعای توبه کند می تواند درخواست خود را همراه با قرائن و شواهد به مقام قضایی ارائه کند.همچنین رئیس موسسه کیفری در صورتی که قرائنی از توبه در متهم یا محکوم مشاهده کند می تواند مراتب را مستنداً به گزارش مددکار اجتماعی و تایید شورای طبقه بندی به مقام قضایی اعلام کند.

ماده 3 _ مقام قضایی مربوط، در صورت صلاحدید می تواند متهم یا محکوم را جهت بررسی صحت ادعای توبه حسب مورد به واحد ارشاد و معاضدت قضایی یا موسسه کیفری معرفی نماید در صورتی که مدعی توبه در موسسه کیفری باشد رئیس موسسه مطابق ماده (۲) عمل می کند.

ماده 4 _ پس از ارجاع مقام قضایی واحد ارشاد و معاضدت قضایی و موسسه کیفری مطابق با ماده ۵ شیوه نامه نتیجه را حداکثر ظرف دو هفته به تفصیل به مقام قضایی مربوط اعلام می کند. چنانچه اعلام نظر در مدت مقرر ممکن نباشد مراتب را به مقام قضایی اعلام و طبق نظر آن مرجع اقدام میکند.

ماده 5 _ مقام قضایی به منظور احراز توبه ندامت و اصلاح مرتکب مواردی از قبیل بندهای ذیل که غالباً حاکی از صحت ادعای توبه است را مورد توجه قرار می دهد:

• الف- التزام عملی به انجام فرائض دینی
• ب- جبران ضرر و زیان ناشی از جرم یا برقراری ترتیبات جبران یا تلاش برای تحصیل گذشت شاکی یا مدعی خصوصی
• پ- اظهار ندامت و تعهد کتبی مبنی بر عدم ارتکاب جرم به ویژه چنانچه ندامت خود را به نحوی اعلام نماید
• ت- همکاری موثر مرتکب در کشف جرم یا معرفی شرکاء یا معاونین جرم
• ث- تعهد به خودداری از ارتباط و معاشرت با اشخاص شرور شرکاء و معاونین جرم
• ج- ارائه خدمات عام المنفعه يا مشارکت در امور خیر اقدام به درمان و ترک اعتیاد
• ح- گزارش کتبی مددکار اجتماعی مبنی بر اصلاح رفتار مرتکب

ماده 6 _ مقام قضایی مربوط خارج از نوبت، با ملاحظه مواردی نظیر پرونده شخصیت پرونده رفتاری و نظر نهادهای مذکور در ماده ۳ شیوه نامه به موضوع رسیدگی و در صورت احراز توبه قرائن و امارات مربوط را در تصمیم خود درج می کند.

ماده 7 _ در جرائم حدی چنانچه توبه موثر در مجازات باشد و مرتکب بعد از قطعیت حکم، مدعی توبه باشد.مراتب توسط دادستان یا موسسه کیفری بررسی و در صورت وجود شواهد و قرائن بر توبه وی مراتب به دادگاه صادر کننده حکم اعلام می شود.چنانچه از نظر دادگاه تو به وی محرز باشد مراتب به معاون قضایی قوه قضاییه اعلام و رونوشت به مرجع مجری حکم داده می شود معاون قضایی نتیجه را جهت اخذ تصمیم مقتضی به رئیس قوه قضاییه اعلام می کند.

ماده 8 _ مقام قضایی در اجرای ماده ۱۱۷ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ به مدعی توبه تفهیم می کند که چنانچه پس از اعمال مقررات راجع به توبه ثابت گردد که تظاهر به توبه کرده است سقوط مجازات و تخفیف های در نظر گرفته شده ملغی و وی حسب مورد به مجازات حدی یا به حداکثر مجازات تعزیری محکوم می شود.

ماده 9_ مسئولیت حسن اجرای این شیوه نامه برعهده دادستان کل کشور است.

توبه و اثر آن در سقوط مجازات

نویسنده: فاطمه انصاری-وکیل پایه یک دادگستری