در فرایند داوری اصل بر توافق طرفین در نحوه ابلاغ رای داور است.به بیانی دیگر اگر چه ابلاغ جزء قواعد آمره است اما شیوه ابلاغ جزء تشریفات بوده و با توافق می توان به هر شیوه ای انجام داد.در بسیاری از موارد، طرفین در قرارداد داوری توافق می‌کنند که رأی از طریق خاصی مثلاً ایمیل، فکس، یا نامه پستی ابلاغ شود، این توافق معتبر است.ابلاغ رأی داوری در حقوق ایران طبق قواعد حاکم بر قانون آیین دادرسی مدنی و قانون داوری تجاری بین‌المللی انجام می‌شود.
ابلاغ رأی داور از دو منظر دارای اهمیت است:
- اولاً مهلت اعتراض به رأی داوری از تاریخ ابلاغ آغاز می‌شود.
- ثانیاً شیوه نادرست ابلاغ رای داور یکی از موارد بطلان رای داوری است.
ابلاغ در داوری داخلی
در داوری طرفین می توانند در خصوص شیوه ابلاغ با یکدیگر توافق نمایند که از طریق پست، اظهار نامه و یا به هر طریقی دیگری که صلاح می دانند رای داوری ابلاغ گردد و یا اینکه تعیین شیوه ابلاغ را به داور واگذار نمایند در غیر این صورت اگر توافقی صورت نپذیرد ابلاغ طبق ماده 485 قانون آیین دادرسی مدنی خواهد بود.این ماده بیان می دارد: چنانچه طرفین در قرارداد داوری طریق خاصی برای ابلاغ رای داوری پیش بینی نکرده باشند، داور مکلف است رای خود را به دفتر دادگاه ارجاع کننده دعوا به داور یا دادگاهی که صلاحیت رسیدگی به اصل دعوا را دارد تسلیم نماید.
دفتر دادگاه اصل رای را بایگانی نموده و رونوشت گواهی شده آن را به دستور دادگاه برای اصحاب دعوا ارسال می‌دارد.
در یک جمع بندی باید گفت مرجع ابلاغ رای داوری می تواند یکی از طرق ذیل باشد:
- توسط خود داور انجام شود.(در داوری‌هایی که در خصوص شیوه ابلاغ توافق شده است.)
- توسط دادگاه انجام شود.(در داوری‌های قضایی که داور را دادگاه تعیین کرده است و مواردی که در خصوص شیوه ابلاغ توافقی بین طرفین صورت نگرفته است).
نکات مهم
- رأی داور باید کتبی و مشتمل بر علل و مستندات آن باشد.
- اگر داور توسط دادگاه انتخاب شده باشد یا داوری از نوع اجباری باشد، رأی از طریق دادگاه به طرفین ابلاغ می‌شود.
- اگر داور توسط خود طرفین انتخاب شده باشد، ابلاغ می‌تواند توسط خود داور یا توافق طرفین انجام شود.
- نسخه‌ای از رأی داوری که امضاء شده است باید به طرفین ابلاغ گردد.
ابلاغ در داوری تجاری بین‌المللی
قانون داوری تجاری بین‌المللی مصوب ۱۳۷۶ در تعریف داوری بیان می دارد: داوری عبارت است از رفع اختلاف بین متداعیین در خارج از دادگاه بوسیله شخص یا اشخاص حقیقی یا حقوقی مرضی‌الطرفین و یا انتصابی.بحث داوری بین‌المللی زمانی مطرح می گردد که یکی از طرفین در زمان انعقاد موافقتنامه داوری به موجب قوانین ایران تبعه ایران نباشد و یا در خصوص شرکتها، از آنجایی که شرکتها تابعیت کشوری را دارند که مرکز اصلی شان در آنجا باشد.بنابراین چنانچه مرکز اصلی شرکتی در حین انعقاد توافقنامه داوری یا در زمان ارجاع امر به داوری در خارج از کشور ایران باشد.داوری از نوع بین المللی خواهد بود.
قانون داوری تجاری بین‌المللی از قانون نمونه آنسیترال الهام گرفته و دارای ضوابط دقیق‌تری در مورد ابلاغ است.در خصوص شیوه ابلاغ ماده 3 قانون داوری تجاری بین‌المللی بیان می دارد: در صورتی که بین طرفین راجع به نحوه و مرجع ابلاغ اوراق مربوط به داوری توافقی صورت نگرفته باشد، به یکی از طرق ذیل عمل خواهد شد:
- الف – در داوری سازمانی، نحوه و مرجع ابلاغ مطابق مقررات سازمان مزبور خواهد بود.
- ب – داور می‌تواند راساً نحوه و مرجع ابلاغ را مشخص کند و بر اساس آن اوراق داوری را برای طرفین ارسال دارد.
- ج – متقاضی داوری می‌تواند درخواست ارجاع امر به داوری را از طریق نامه سفارشی دو قبضه، پیام تصویری، تلکس و تلگرام و اظهارنامه و نظایر آن برای طرف دیگر ارسال دارد، درخواست مزبور وقتی ابلاغ شده محسوب می‌شود که :
1- وصول آن به مخاطب محرز باشد.
2- مخاطب بر طبق مفاد درخواست اقدامی کرده باشد.
3- مخاطب نفیاً یا اثباتاً پاسخ مقتضی داده باشد.
اهمیت ابلاغ رای داور
ابلاغ رای داور مقدمه اجرای آن است بنابراین اگر ابلاغ صورت نگرفته باشد، نمی توان درخواست اجرای رای داوری را نمود.اهمیت ابلاغ رای داور از دو منظر قابل بررسی است.
مبداء مهلت اعتراض
تاریخ ابلاغ ابتدای مهلت اعتراض به رای داوری می باشد.در داوری داخلی این مهلت ظرف 20 روز از تاریخ ابلاغ رای داوری است.ماده 490 قانون آئین دادرسی مدنی بیان می دارد: در مورد ماده فوق هریک از طرفین می‌تواند ظرف بیست روز بعد از ابلاغ رای داور از دادگاهی که دعوا را ارجاع به داوری کرده یا دادگاهی که صلاحیت رسیدگی به اصل دعوا را دارد، حکم به بطلان رای داور را بخواهد در این صورت دادگاه مکلف است به درخواست رسیدگی کرده، هرگاه رای از موارد مذکور در ماده فوق باشد حکم به بطلان آن دهد و تا رسیدگی به اصل دعوا و قطعی شدن حکم به بطلان، رای داور متوقف می‌ماند.
تبصره- مهلت یادشده در ماده فوق و ماده (488) نسبت به اشخاصی که مقیم خارج از کشور می‌باشند دو ماه خواهد بود. شروع مهلت‌های تعیین شده در این ماده و ماده (488) برای اشخاصی که دارای عذر موجه به شرح مندرج در ماده (306) این قانون و تبصره (1) آن بوده‌اند پس از رفع عذر احتساب خواهد شد.
در داوری بین‌المللی، مهلت اعتراض به رأی (ابطال آن) معمولاً سه ماه از تاریخ ابلاغ رأی است.بند 3 ماده ۳۳ قانون داوری تجاری بین‌المللی بیان می دارد: درخواست ابطال رای موضوع بند ۱ این ماده ظرف سه ماه از تاریخ ابلاغ رای داوری اعم از رای تصحیحی، تکمیلی یا تفسیری به معترض، باید به دادگاه موضوع ماده ۶ تقدیم شود والا مسموع نخواهد بود.
بطلان رای داوری
هرگاه ابلاغ رای داور طبق مقررات قانونی انجام نشود این مسئله یکی از موارد بطلان رای داوری است.به عبارتی در صورتی که داور یا داوران مقررات ابلاغ را رعایت نکنند، رای داوری بر خلاف قوانین موجد حق بوده و طبق بند 1 ماده 489 قانون آئین دادرسی مدنی، داوری قابل ابطال است.
قانون موجد حق ترجمه عبارت فرانسوی loi de fond است.این عبارت به قانون موضوع و قانون ماهیت نیز ترجمه شده است که به نظر می رسد ترجمه دقیق این عبارت قانون ماهیتی باشد.در واقع ابلاغ نادرست داوری بر خلاف قوانین ماهوی و آمره بوده و می توان تقاضای ابطال داوری را بر این اساس مطرح نمود.
نمونه لایحه ابطال رای داور به دلیل عدم رعایت قوانین موجد حق (مقررات ابلاغ)
ریاست محترم دادگاه عمومی حقوقی شهرستان
باسلام و احترام
با توجه به اینکه رأی داوری شماره 358 مورخ 18/1/1404مخالف با قوانین موجد حق بوده لذا طبق بند یک ماده 489 قانون آیین دادرسی مدنی و بنا به دلایل ذیل تقاضای صدور حکم بر بطلان رأی داوری مذکور مورد استدعا می باشد.
1-همانطور که مستحضرید ماده 485 قانون آیین دادرسی مدنی در خصوص نحوه قانونی ابلاغ رای داوری چنین بیان نموده است:« چنانچه طرفین در قرارداد داوری، طریق خاصی برای ابلاغ رای داوری پیش بینی نکرده باشند، داور مکلف است رای خود را به دفتر دادگاه ارجاع کننده دعوا به داور یا دادگاهی که صلاحیت رسیدگی به اصل دعوا را دارد تسلیم نماید.» در حالی که در این پرونده، متاسفانه داوران به این تکلیف قانونی عمل نکرده و آقای …تصویر رای داوری را بر خلاف قوانین و مقررات طبق نامه شماره 658مورخ 3/2/1404از طریق پست ارسال نموده است.این در حالی است که طبق نص صریح ماده 485 قانون مذکور و عدم پیش بینی نحوه ابلاغ در قرارداد ( شماره 254 مورخ 8/5/1402) داور مکلف بوده رای داوری را از طریق دادگاه به طرفین ابلاغ کند و نه از طریق پست و قید کلمه مکلف در این ماده، به معنی الزام قانونی می باشد. لذا با توجه به این مطلب رای داوری محکوم به بطلان می باشد.
2- طبق ماده 484 قانون آیین دادرسی مدنی: داوران باید از جلسه ای که برای رسیدگی یا مشاوره و یا صدور رای تشکیل می شود مطلع باشند.در حالی که در کمال تعجب داور مرضی الطرفین به همراه داور منتخب خوانده، راساً مبادرت به انشاء رای داوری نموده و هیچ اطلاعی به داور منتخب اینجانب آقای… نداده اند.داور منتخب آقای …نیز طی نامه مورخ 7/2/1404صراحتاً اعلام نموده است که :« متاسفانه در کمال تعجب متوجه گردیدم، دیگر اعضاء هیات داوران( داور مرضی الطرفین و داور اختصاصی خوانده پرونده) بدون اطلاع رسانی به اینجانب جهت شرکت در جلسه انشاء رای، راساً مبادرت به صدور رای نموده اند و بنده هیج اطلاعی از جلسه انشاء رای داوری ندارم.» متاسفانه داوران صادر کننده رای، بدون مطلع نمودن داور منتخب اینجانب از جلسه انشاء رای راساً مبادرت به انشاء رای داوری نموده اند.این در حالی است که طبق نص صریح ماده 484 قانون مذکور تمامی داوران باید از جلسه صدور رای مطلع باشند و قید کلمه باید در این ماده ، به معنی تکلیف و اجبار می باشد.متاسفانه هیات دو نفره داوران در صدور رای داوری از قوانین و مقررات تخطی نموده و موجبات بی اعتباری و بطلان رای صادره را فراهم نموده اند لذا با توجه به این مطلب نیز رای داوری محکوم به بطلان می باشد.
3-بالفرض محال که داور منتخب اینجانب از جلسه انشاء رای مطلع بوده ولی در آن جلسه شرکت نکرده است، در این خصوص نیز دیگر داوران می بایستی طبق ماده 484 قانون آیین دادرسی مدنی عمل نمایند زیرا به صراحت در این ماده ذکر شده است:«مراتب نیز باید در برگ رای قید گردد.» و داوران مکلف بوده اند در برگ رای قید نمایند که به چه دلیل رای داوری به امضاء داور منتخب اینجانب نرسیده است؟ چنانچه رای داوری را مشاهده نمائید مشخص می گردد که دیگر داوران به این تکلیف قانونی خود عمل ننموده اند و در این خصوص چیزی در برگ رای قید ننموده اند.لذا با توجه به این مطلب نیز رای داوری محکوم به بطلان می باشد.
لذا با توجه به مطالب مذکور و مستندات پیوست، به دلیل آنکه رای داوری مخالف قوانین موجد حق می باشد تقاضای بطلان رای داوری صادره را دارم.
سوالات متداول
هر گاه آدرس اعلامی یکی از طرفین در داوری متفاوت با آدرس ثنا باشد تکلیف دادگاه چیست؟
منظور از مخالفت رای داور با قوانین موجد حق چیست؟
آیا دعوای ابطال رای داور قابل فرجام خواهی است؟
با پایان مهلت اعتراض به رای داور، آیا می توان نسبت به آن اعاده دادرسی نمود؟
نحوه ابلاغ رای داور
نویسنده: علی کیانی
