اصطلاحات عقد وقف

در رابطه با اصطلاحات عقد وقف باید بگوییم که «وقف» یکی از نهادهای امضایی دین اسلام است و قبل از اسلام در ایران باستان و در نزد اقوام آریایی به ویژه ایرانیان پیرو آیین زرتشت وجود داشته است.امضایی بودن وقف به این معناست که این نهاد حسنه در طول تاریخ استمرار یافته و توسط دین اسلام مورد تایید قرار گرفته است.وقف بعد از آنکه صحیحاً واقع گردید دارای شخصیت مستقل حقوقی خواهد بود.بنابراین دارایی و سرمایه موقوفه مستقل از سرمایه و دارایی واقف و متولی آن می باشد و خود می تواند طرف قراردادها واقع شود و دارای حق و تکلیف می گردد.چنانکه ماده 3 قانون اوقاف مصوب 1354 مقرر می دارد: موقوفه عام دارای شخصیت حقوقی است و متولی یا سازمان اوقاف حسب مورد نماینده آن می باشد.
در این مطلب ضمن بیان ویژگی های بهترین وکیل وقف به شرح مختصری از نهاد وقف و اصطلاحات عقد وقف ، می پردازیم.

 

بهترین وکیل وقف

بهترین وکیل وقف کسی است که علاوه بر تسلط کامل بر قوانین و مقررات مرتبط با موقوفات، تجربه عملی در دعاوی ناشی از وقف از جمله الزام به تنظیم سند اجاره ملک اوقافی، ابطال وقف نامه، دعاوی مرتبط با پرداخت پذیره، اثبات تولیت داشته باشد.بهترین وکیل وقف به لحاظ آشنایی با رویه قضایی، قوانین و مقررات وقفی می‌تواند از حقوق موقوفه و مستاجرین آن به ‌طور مؤثر دفاع کرده و با ارائه راهکارهای تخصصی، روند حقوقی پرونده را سریع ‌تر و مطمئن‌ تر پیش ببرد.همچنین در صورت بروز اختلاف میان مستاجرین موقوفه با متولی یا سازمان اوقاف، بهترین استراتژی حقوقی را در جهت پیشبرد پرونده اتخاذ نماید تا از حقوق اشخاص به ‌طور قاطع دفاع نماید. بهترین وکیل وقف باید علاوه بر مهارت حقوقی و اخلاق‌مداری، قابل اعتماد و کاملاً آشنا با ابعاد شرعی و اجتماعی وقف باشد تا بتواند بهترین نتیجه را برای موکل خود رقم بزند.فاطمه انصاری وکیل پایه یک دادگستری سالهاست به صورت تخصصی در دعاوی وقفی وکالت نموده و به تمام جوانب این پرونده ها اشراف کامل دارد.ارائه مشاوره سریع و دقیق، تعیین بهترین استراتژی دفاع و حمایت بی دریغ از مراجعین بخشی از شعار ایشان است، برای دریافت مشاوره تخصصی در دعاوی وقفی با ما در ارتباط باشید.

تعریف و ماهیت وقف

از منظر فقهی، وقف به معنای «حبس عین و تسبیل منفعه» است و طی آن اصل مال حبس می‌شود (یعنی امکان انتقال یا تملک آن توسط واقف از بین می‌رود) و منافع آن به مصرف خاصی می‌رسد.در حقوق ایران، این تعریف در ماده 55 قانون مدنی چنین بیان شده است: «وقف عبارت است از اینکه عین مال حبس و منافع آن تسبیل شود».از این رو، وقف را می‌توان به‌عنوان عقدی لازم (غیرقابل فسخ توسط واقف) دانست که پس از تحقق شرایط آن (ایجاب، قبول و قبض) طرف آن یعنی واقف نمی‌تواند شرعاً یا قانوناً از آن رجوع کند.برای تشریح بیشتر این نهاد در مطلب آتی به بیان برخی از اصطلاحات عقد وقف پرداخته ایم.

اصطلاحات عقد وقف

• وقف : عقدی است که به موجب آن، مالک عین مال معینی از اموال خود را حبس نموده (از نقل و انتقال مصون بدارد) و منافع آنرا در راه مصرف معین قرار دهد.وقف به اعتبار موقوفه علیه به دو نوع وقف عام و خاص تقسیم می شود.
  الف. وقف عام: وقفی است که در جهت و مصلحت عمومی و یا عناوین عامه باشد مانند وقف بر مساجد، مدارس، تعزیه داری، اطعام، دارو، درمان و… .
  ب. وقف خاص: وقفی است برای شخص یا اشخاص معین و محصور مانند وقف بر اولاد و نوادگان.
• وقفنامه : سندی است که بیانگر وقفیت مالی برای مصرف معین است.در جایی که ذینفع مدعی مالکیت بر ملک وقفی است لازم است علاوه بر درخواست بطلان عمل حقوقی وقف، ابطال سند وقفنامه را نیز درخواست نماید.
• موقوفه : موقوفه مالی است که از طرف واقف برای مصرف معینی وقف می گردد، مال مورد وقف یا عین موقوفه باید مالی باشد که با بقای عین بتوان از آن متنفع شد نه اینکه با استفاده از آن، عین مال از بین برود.
• موقوفه علیهم : کسانی که از طرف وقف کننده حق بهره بردن از منافع مال موقوفه را دارند و بنا به موضوع وقف، موقوف علیهم می توانند محصور( شخص معین) یا غیر محصور( گروهی از افراد و وقف بر مصالح عامه)باشند.
• بطون لاحقه : بطن به معنی نسل است و بطون لاحقه یعنی نسلهای بعدی که بعنوان موقوف علیهم محسوب می شوند.
• ثلث باقی : منظور از ثلث باقی این است که یک سوم از مال فرد فوت شده ( موصی ) طبق وصیتش برای همیشه جهت مصارف عام المنفعه قرار داده شده است.
• قبض : قرار گرفتن مال مورد وقف در اختیار موقوف علیهم را قبض می گویند.قبض شرط صحت عقد وقف است بنابراین هرگاه موقوفه به قبض داده نشود، وقف تحقق نمی یابد.
• موقوفات متصرفی : موقوفاتی که به موجب قانون و آیین نامه های مربوطه اداره آن برعهده سازمان اوقاف و امور خیریه باشد.
• موقوفات غیر متصرفی : موقوفه ای که به موجب وقفنامه اداره امور آن بر عهده متولی باشد.
• مؤسسات و انجمن های خیریه : مؤسساتی است غیرتجاری که برای امور فرهنگی ، بهداشتی و امور عام المنفعه تأسیس و به ثبت رسیده باشد.
• صلاحیت : شرایطی است که متولیان، امناء و یا نظار باید بر اساس مفاد وقفنامه و قانون داشته باشند.
• بودجه : منظور از بودجه، پیش بینی درآمد و هزینه موقوفه یا اماکن مذهبی یا مؤسسات خیریه است که بر اساس اسناد و مدارک اجاره، وقفنامه، اساسنامه و غیره در فرم مخصوص برای یکسال مالی تنظیم می شود .
• مفاصا حساب : به صورت حسابی اطلاق می شود که توسط ادارات تحقیق سازمان اوقاف و امور خیریه صادر و در آن درآمد و هزینه های انجام شده در موقوفه با نیات واقف تطبیق و تصویب می شود .
• رَقبه : به کوچکترین واحد شمارش املاک موقوفه اطلاق می شود هر موقوفه یا مکان مذهبی ممکن است دارای یک یا چند رَقبه باشد.
• مبرات مطلقه : آن است که واقف مصرف درآمد را برای احسان خیرات و بریات بدون قید وصف اختصاص داده باشد .
• مجهول المصرف : موقوفه ای است که به علت فقدان و یا از بین رفتن قسمتی از وقفنامه یا اجمال و ابهام عبارات وقفنامه، نوع مصرف عواید آن مشخص نباشد.
• سیره جاری : رویه‏ای است مستنبط از نظر واقف که عواید موقوفه فاقد وقفنامه بر اساس آن مصرف می شده است.
• پذیره : وجهی است که به هنگام ایجار اراضی موقوفه با اعطای حق تملک اعیان و یا به هنگام انتقال اراضی وقفی از مستاجر دریافت می شود.پذیره به دو نوع «ابتدایی و انتقالی» تقسیم می گردد.
• اهدایی : وجهی که به جز در موارد اجاره ، پذیره ، سرقفلی و پذیره انتقال، به موقوفه تقدیم می گردد و به نوعی کمک به موقوفه است که در راستای اجرای بهتر نیات واقف از اشخاص وصول می گردد.
• گورستان متروکه موقوفه : گورستانی است که در حال حاضر میت در آن دفن نمی‏شود و به موجب اسناد و مدارک ثبتی و یا وقفنامه یا احکام صادره از محاکم و یا شیاع محلی موقوفه باشد.

اداره موقوفات

برای اینکه بتوان مال موقوفه را حفظ و اداره نمود و منافع آن را در جهت مشروعی که واقف تعیین کرده هزینه نمود باید برای اداره آن برنامه ای اتخاذ کرد.گاهی واقف خود آن برنامه را پیش بینی و تهیه می کند و برای اجرای آن شخص یا اشخاص را معین می کند و گاه بدون اشاره به متولی در وقف نامه، تولیت از طریق دادگاه مشخص می شود علی الخصوص در وقف خاص که موقوف علیهم در خصوص انجام امر تولیت با یکدیگر اختلاف پیدا می کنند.در این بخش به توضیح اصطلاحات وقف در اداره موقوفات خواهیم پرداخت.

1. متولی : هر گاه واقف شخص یا اشخاصی را برای اداره مال موقوفه تعیین کرده باشد، چنین شخصی را متولی می نامند گاه ممکن است متولی به استناد مفاد وقفنامه با تشخیص شعب تحقیق و یا به حکم دادگاه جهت اداره امور موقوفه تعیین شود.
2. ناظر : ممکن است واقف علاوه بر متولی یک یا چند نفر را به عنوان ناظر بر امور اجرایی متولی جهت نظارت بر مال موقوفه تعیین نماید.اداره موقوفه بر عهده متولی و ناظر است متولی امور اجرایی و اقدام عملی را در اداره امور مالی موقوفه اجرا می کند و به منزله مدیر عامل در موسسات عمومی و تجاری ایفاء نقش می کند، ولی ناظر نقش بازرس را ایفاء می کند که اجرای مفاد وقفنامه از سوی متولی رعایت شود.همچنین ناظر وظیفه دارد تعدی احتمالی متولی را به دادستان گزارش نماید.نظارت ناظر بر دو نوع است:الف . نظارت استصوابی: آن است که اقدامات متولی با تصویب قبلی ناظر صورت گیرد.
   ب . نظارت اطلاعی: آن است که اقدامات متولی فقط به اطلاع ناظر برسد.
3. نائب التولیه : تولیت سمتی است که واقف به متولی داده است، لذا متولی طبق ماده 83 قانون مدنی نمی تواند سمت خود را به دیگران تفویض نماید مگر اینکه این اختیار به استناد متن وقفنامه و بر اساس اذن واقف به وی داده شده باشد.در این صورت وی می تواند اداره موقوفه را به شخص دیگری تفویض نماید به چنین شخصی نائب التولیه می گویند.هر گاه در وقفنامه شرط مباشرت نشده باشد، متولی می تواند برای اداره مال موقوفه وکیل تعیین نماید تا از طرف او به امور مربوط به موقوفه رسیدگی نماید این امر تفویض اختیار نیست بلکه به نوعی نمایندگی قراردادی است تا شخص وکیل به عنوان نماینده متولی این امور را انجام دهد.
4. امین : شخصی که به عنوان امین در اداره موقوفات دخالت می کند و تحت دو عنوان یعنی امین منضم و دیگری امین منصوب معین می گردد.الف . امین منضم: هر گاه متولی یا ناظر در اداره موقوفه مرتکب تعدی و تفریط و مساحمه و اهمال گردد و خیانت وی به موقوفه به موجب رأی دادگاه اثبات گردد، اداره موقوفه می باید با دخالت شخص دیگری علاوه بر متولی صورت بگیرد به این عمل ضم امین و شخص تعیین شده امین منضم نامیده می شود.منظور از تعدی، تجاوز متولی یا ناظر یا امین موقوفه یا اماکن مذهبی، از حدود قانون یا اذن و یا حد متعارف نسبت به موقوفه و اماکن مذهبی و یا حقوق آنها است.همچنین تفریط به ترک عملی از سوی متولی یا ناظر و یا امین اطلاق دارد که به موجب وظایف معین و یا قانون و یا متعارف برای حفظ عین و یا منافع موقوفه و یا اماکن مذهبی لازم است.
   ب . امین منصوب: گاه ممکن است بنا به عللی اداره موقوفه به امین یا هیات امنا واگذار شود که در این صورت آنان مستقلاً موقوفه را اداره می کنند بدون اینکه نیاز به انضمام امین به متولی یا ناظر باشد ماده 5 قانون سازمان اوقاف مصوب 1363 می گوید «سازمان حج و اوقاف و امور خیریه می تواند در اموری که اداره آن بر عهده این سازمان است شخص یا هیاتی از اشخاص متدین و معروف به امانت را به عنوان امین یا هیات امنا تعیین نماید.»
5. مجهول التولیه : موقوفه ای است که به علت نداشتن وقفنامه یا عدم ذکر نام یا صفت برای اداره آن، نتوان شخص معینی را به عنوان متولی برای آن تعیین کرد.اداره موقوفات مجهول التویه با اداره اوقاف و امور خیریه محل است.

 

سوالات متداول

موقوفه چیست؟

موقوفه مالی است که از طرف واقف برای مصرف معینی وقف می گردد.

رقبات موقوفه چیست؟

به کوچکترین واحد شمارش املاک موقوفه رَقبه اطلاق می شود.رقبات جمع کلمه رقبه است، هر موقوفه یا مکان مذهبی ممکن است دارای یک یا چند رَقبه باشد که به آنها رقبات موقوفه می گویند.

طبقه اول موقوف علیهم کیست؟

طبقه اول موقوف علیهم در واقع نسل اول از کسانی هستند که وقف به نفع آنها صورت گرفته، مثلاً در وقف بر اولاد ونسل آنها، فرزندان طبقه اول و نوه‌ها طبقه دوم از موقوف علیهم خواهند بود.

موقوف علیهم محصور چیست؟

هر گاه منتفعین از موقوفه یک یا چند نفر و یا اشخاص معینی باشند می گوییم موقوف علیهم محصور هستند.

 

اصطلاحات عقد وقف
نویسنده: فاطمه انصاری- وکیل پایه یک دادگستری

 

برای مشاوره و اعطای وکالت در دعاوی وقفی توسط وکیل پایه یک دادگستری ، با ما در تماس باشید.